Hành trình tỏi Lý Sơn – Viên ngọc quý từ đất núi lửa

Hương thơm từ đảo ngọc

Trên huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, nơi sóng biển hòa quyện với gió trời, những cánh đồng Tỏi xanh mướt trải dài như tấm thảm ngọc bích, kể câu chuyện về hành trình của một loại cây nhỏ bé nhưng mang tầm vóc lớn lao: Tỏi Lý Sơn. Từ những ngày đầu tiên được gieo trồng trên đất cát pha tro núi lửa, tỏi Lý Sơn đã vượt qua nắng gió khắc nghiệt để trở thành niềm tự hào của người dân đảo ngọc, một đặc sản được cả nước yêu mến và thế giới biết đến. Bài này sẽ đưa bạn ngược dòng thời gian, khám phá hành trình phát triển của cây Tỏi Lý Sơn, từ những bước khởi đầu gian khó đến vinh quang của “vương quốc tỏi”.

Hạt giống từ đất mẹ

Hành trình của tỏi Lý Sơn bắt đầu từ hàng trăm năm trước, khi những người dân đầu tiên đặt chân đến hòn đảo núi lửa này. Theo lời kể của ông Nguyễn Văn Hiền, một lão nông 70 tuổi ở thôn Tây, An Vĩnh, Tỏi được mang từ đất liền ra đảo bởi các ngư dân Chăm và người Việt. Họ chọn những tép tỏi khỏe nhất, gieo xuống đất cát pha tro núi lửa – món quà của hàng triệu năm phun trào địa chất. Đất Lý Sơn, dù cằn cỗi và khó giữ nước, lại có sức sống kỳ diệu, giúp cây Tỏi bén rễ, phát triển với hương vị độc đáo: cay nhẹ, hậu ngọt, giàu tinh dầu, không hôi miệng.

Ban đầu, Tỏi chỉ là cây trồng phụ, phục vụ nhu cầu gia đình. Nhưng qua nhiều thế hệ, người dân nhận ra tiềm năng của cây Tỏi trên đất đảo. Họ học cách xới đất, phủ cát biển, bón phân hữu cơ từ rong biển và phân chuồng, tạo nên kỹ thuật canh tác độc đáo. Những cánh đồng tỏi dần hình thành, trải dài khắp An Vĩnh và An Hải, đảo Lý Sơn thành “vương quốc tỏi” từ thế kỷ 19.

Gian khó và kiên cường

Hành trình của Tỏi Lý Sơn không thiếu những thử thách. Đất cát khó giữ nước, nguồn nước ngọt khan hiếm, và thời tiết khắc nghiệt với nắng gắt, gió mặn là kẻ thù thường trực. Bà Trần Thị Lan, 55 tuổi, kể lại: “Có năm mưa bão cuốn sạch cả ruộng, củ tỏi úng hết. Nhưng dân Lý Sơn không bỏ cuộc. Tỏi là máu thịt, là hy vọng của đảo.” Người dân học cách đào giếng, dẫn nước từ khe núi, và phủ cát để giữ ẩm, biến khó khăn thành động lực.

Thập niên 1990, tỏi Lý Sơn bắt đầu được biết đến rộng rãi, nhưng cũng đối mặt với thách thức mới: hàng giả với củ to, trắng bóng, giá rẻ, tràn vào thị trường, khiến Tỏi Lý Sơn lao đao. Năm 2019, giá Tỏi rớt xuống mức thấp kỷ lục, chỉ 25,000-30,000 VNĐ/kg, thấp hơn cả chi phí sản xuất (Vietnamplus). Người dân Lý Sơn rơi vào cảnh khốn khó, nhưng họ không từ bỏ. Các hợp tác xã ra đời, áp dụng tem truy xuất nguồn gốc và mã QR, giúp bảo vệ thương hiệu tỏi Lý Sơn.

Tỏi cô đơn – Viên ngọc lẻ loi

Trong hành trình phát triển, Tỏi cô đơn Lý Sơn xuất hiện như một điểm nhấn rực rỡ. Không phải giống riêng, Tỏi cô đơn là kết quả của những vụ mùa khó khăn, khi đất nghèo dinh dưỡng hoặc thời tiết bất lợi khiến cây chỉ tạo ra một tép duy nhất. Anh Lê Văn Tùng, một nông dân trẻ, chia sẻ: “Tỏi cô đơn hiếm lắm, một sào chỉ được vài ký. Nhưng nó là báu vật, giá 1-2 triệu đồng/kg, vì vị ngọt đậm, giàu khoáng chất và dinh dưỡng.” Tỏi cô đơn trở thành “thần dược”, được săn đón trong nước và nước ngoài, nâng tầm giá trị của Tỏi Lý Sơn.

Niềm tự hào Đảo ngọc

Ngày nay, Tỏi Lý Sơn đã khẳng định vị thế với chứng nhận chỉ dẫn địa lý (2009) và danh hiệu đặc sản OCOP 3-4 sao. Với diện tích canh tác khoảng 320 ha, sản lượng 3,000 tấn mỗi năm, Tỏi Lý Sơn đóng góp hơn 60% giá trị nông nghiệp của đảo (Vietnamtourism). Từ món salad tỏi non đặc trưng đến tỏi đen, tỏi ngâm mật ong, rượu tỏi đen… tỏi Lý Sơn xuất hiện trong ẩm thực cao cấp và thị trường quốc tế, từ Nhật Bản đến châu Âu.

Các công ty như Olvis Việt Nam đẩy mạnh chế biến, tạo ra sản phẩm đa dạng như tỏi đen, tỏi ngâm mật ong, giấm tỏi, rượu tỏi. Năm 2017, tỏi Lý Sơn được vinh danh trong “Top 10 đặc sản ẩm thực Việt Nam” bởi VietKings, trở thành món quà quý cho du khách và biểu tượng văn hóa của đảo (Scootersaigontour).

Hành trình phía trước

Dù đạt nhiều thành tựu, Tỏi Lý Sơn vẫn đối mặt với thách thức từ biến đổi khí hậu và cạnh tranh thị trường. Người dân đảo ngọc đang chuyển hướng sang canh tác hữu cơ, áp dụng công nghệ tưới tiết kiệm nước, và xây dựng thương hiệu bền vững. “Tỏi Lý Sơn không chỉ là nông sản, mà là cả tâm hồn của chúng tôi. Dù khó khăn, chúng tôi sẽ giữ gìn nó cho đời sau,” ông Hiền khẳng định.

Linh hồn của đảo

Hành trình của Tỏi Lý Sơn là câu chuyện về sự kiên cường, sáng tạo và tình yêu đất đai. Từ những hạt giống đầu tiên trên đất núi lửa, cây tỏi đã vượt qua gió biển, nắng cháy để trở thành viên ngọc quý, mang hương vị đảo ngọc đến mọi miền. Đến Lý Sơn, du khách không chỉ thấy cánh đồng tỏi xanh mướt hay trắng muốt mùa thu hoạch, mà còn cảm nhận được nhịp đập của một vùng đất, nơi mỗi củ tỏi là một giấc mơ, một niềm tự hào bất diệt.

#OLVIS – TỎI TỪ ĐẢO NÚI LỬA LÝ SƠN